Op 27 september 2024 heb ik het ELE Outdoor certificaat behaald.
Dit certificaat wordt uitgegeven door de European Lighting Expert Association (ELEA). De ELEA heeft voor heel Europa een geharmoniseerde onderwijsnorm voor licht en verlichting opgesteld die in de afzonderlijke lidstaten wordt gecontroleerd door de nationale verlichtingsverenigingen. Na het behalen van het examen vindt de inschrijving bij de ELEA plaats als European Lighting Expert (ELE).
Door het succesvol afleggen van dit examen wordt bewijs geleverd dat ik:
Klanten kan adviseren rond het thema licht evenals hier competent en zelfverzekerd over kunt communiceren.
Begrijpt wat de effecten van licht op de mens en de functionaliteiten van het oog zijn.
Verlichtingsprojecten kan plannen. Dit houdt in het bedenken van het project, de planning maken en bijhouden, het begeleiden van het project tijdens de uitvoering en het opzetten van een onderhoudsplan.
Energiezuinige verlichtingsoplossingen en de meest belangrijke lichtmanagementsystemen begrijp.
Ervaring heb met natuurkundige principes van lichtregeling.
De technische verlichtingsgrootheden en eenheden ken evenals hun onderlinge relaties.
Zelfverzekerd ben over uw kennis betreft optische eigenschappen van materialen (absorptie, transmissie, reflectie).
Thuis bent in het kleurenspectrum van licht en termen zoals kleurtemperatuur en kleurweergave ken.
Het overzicht heb van lampen en armaturen en de daarbij behorende specificaties.
De voor- en nadelen ken van led’s.
Lichtinstallaties kan controleren en lichtmetingen kunt uitvoeren.
Om dit examen met succes af te kunnen leggen is in de afgelopen periode hard gewerkt aan diverse ontwerpdocumenten, presentatie en zijn een fors aantal normen, richtlijnen en aanbevelingen doorgelezen. Dan blijkt maar weer eens dat zaken zoals een Lambert-straler, McAdam ellipsen en Ganglion cellen geen dagelijkse kost zijn naast praktische (dagelijkse) onderwerpen zoals installatieverantwoordelijkheid, kabelnetten, kwaliteit van licht, materialen en keurmerken.
Met een glimlach citeert Toine Adams de spraakmakende ondernemer en investeerder Peter Gillis: “’Vertrouwen is goed, controle is beter.’ Daar ben ik het mee eens. We zijn in de wereld van openbare verlichting de laatste jaren heel erg op processen gaan sturen en steeds minder op techniek. Daar doe ik niet per definitie aan mee. Ik wil de techniek en het productieproces kennen om te kunnen beoordelen of de kwaliteitsborging werkt. Daarom bezoek ik leveranciers en fabrikanten: ik wil zien hoe de producten waarmee ik werk worden gemaakt en afgewerkt. Voor alle armaturen, masten en kasten die ik laat plaatsen, verzorg ik een persoonlijke ingangscontrole.”
Allround adviseur
Toine Adams werkte na een elektrotechnische opleiding jarenlang voor diverse adviesbureaus, Rijkswaterstaat en het Havenbedrijf Rotterdam. Hij ontwikkelde zich tot een allround adviseur op het gebied van elektrotechnische installaties en in het bijzonder van openbare verlichting. Nu is hij als zelfstandig adviseur actief op zowel nationaal als internationaal niveau. “Ik schrijf bestekken, maak ontwerpen en zorg voor de praktische uitvoering”, aldus Toine. “Ik schrijf mee aan Europese en Nederlandse ontwerprichtlijnen en voorschriften op het gebied van openbare verlichting, maar sta ook nog regelmatig naast een armatuur om te zien hoe het licht op de weg valt. Ik ben als adviseur dus breed inzetbaar: van ontwerp en advies tot uitvoering en beheer.”
En hij is een kritisch adviseur. “Ik werk momenteel bij het Havenbedrijf Rotterdam: vanuit het centrum van de stad tot aan de Maasvlakte wordt de complete openbare verlichting omgebouwd naar led-verlichting. Nieuw opgespoten zand in een zilte omgeving zorgt voor uitdagingen. Ik zie daar armaturen staan waar binnen tien jaar de coating volledig van af is. De Maasvlakte is wellicht de meest harde testomgeving van Nederland. En dan ga ik onderzoeken: kunnen we hier armaturen plaatsen zonder coating? Hoe erodeert het materiaal dan? Welk materiaal kunnen we toepassen? Wat is de kwaliteit van het glas? In welke mate wordt het glas vervuild? En wat zijn dan de effecten op de verlichtingskwaliteit? Veel onderzoek doe ik zelf of met directe collega’s om daar vervolgens rapporten over te schrijven en eisen te stellen aan producten.”
Nieuwsgierig
Toine noemt zichzelf bovenal een nieuwsgierig techneut. “Ik wil weten waarom een fabrikant iets doet en waarom een ander het dan niet doet. Van de Spaanse fabrikant Setga, een van de vaste leveranciers van Modernista, weet ik bijvoorbeeld dat ze hun compartimenten met leds afvullen met gas. Maar ze zijn de enige fabrikant die dat doet. Waarom doen ze dat? Hebben ze iets heel slims ontdekt wat een ander nog niet kan of weet? Ik wil dat wél weten. Ook ben ik bijvoorbeeld benieuwd naar de toekomst van een gedeeld systeem in armaturen: bovenin de armatuur de leds, onderin de mast de elektronica. Dat is eigenlijk al een oude techniek, waar leveranciers en beheerders vanaf gestapt zijn na de opkomst van electronica in de openbare verlichting. Modernista kiest hier wel voor bij bepaalde producten – en ik sluit niet uit dat het de toekomst heeft. De masten kunnen mogelijk slanker worden gemaakt en het beheer is eenvoudiger, omdat je niet altijd met een hoogwerker hoeft te komen bij storingen. Ik vind dat leveranciers en fabrikanten over dit soort processen goed moeten nadenken. Wat zijn de uitdagingen? En wat kan het opleveren?”
Kritische vragen stellen
De rol die Toine als adviseur inneemt, past in zijn optiek bij iedere beheerder van openbare verlichting. “Ik kies voor continu vragen stellen: dat kan iedereen! Afhankelijk van het antwoord peuter ik door, net zolang totdat ik alles weet. Veel fabrikanten vinden mij daardoor vervelend. Ik ben streng, maar ook rechtvaardig. Uiteindelijk worden fabrikanten en adviseurs hier namelijk beter van.”
Toine vindt dat beheerders van openbare verlichting deskundige opdrachtgevers moeten zijn richting hun leveranciers. “Je moet weten wat je nodig hebt, waarom je dat nodig hebt, hoe je het wilt gebruiken en welk resultaat je wilt zien. Als je die expertise zelf niet in huis hebt, schakel hiervoor dan een expert in. Denk niet dat je leverancier alles weet en regelt, maar blijf altijd zelf kritisch en alert. Geloof ook niet alles wat de verkoper je zegt. Stel kritische vragen, vraag om certificaten, garantieverklaringen en laat dingen aantonen. Informeer naar de service na aankoop. Wees ook nooit bang om de fabriek een bezoek te brengen. Klopt de praktijk met de inhoud van wat jullie hebben afgesproken? Het zal je verbazen hoe vaak dat niet het geval is. Een fabrikant past tijdens het productieproces regelmatig een ontwerp aan en kiest bijvoorbeeld op eigen initiatief voor een andere coating: dat hoeft niet erg te zijn, maar je moet het wel weten om je product optimaal te kunnen beheren. Meestal weten fabrikanten niet waarom bepaalde eisen zijn opgesteld en waarom afwijkingen dus niet zomaar geaccepteerd worden.”
Toegevoegde waarde leveranciers
Ook leveranciers van openbare verlichting kunnen wat Toine betreft een toegevoegde waarde leveren. “Verkoop niet alleen die doos, maar ook kennis en kunde. Neem klanten mee naar je productielocaties, nodig mensen uit in je bedrijf om je kennis met hen te delen. Haal zelf ook kennis en wensen op bij beheerders. Zelf reis ik eens per jaar naar een fabrikant in het buitenland, om daar presentaties te geven aan Nederlandse beheerders en hun adviseurs: hun klanten. Zij komen daar voor trainingen en een bedrijfsbezoek, maken na afloop een klein examen en ontvangen een certificaat. Dat werkt. Het is belangrijk om als leverancier van openbare verlichting de markt constant te benaderen en te prikkelen. Een bedrijf als Modernista blinkt uit in het investeren in onderzoek en het investeren in nieuwe technieken. Ik daag hen uit om dat nog breder uit te dragen!”
Het ombouwen van bestaande lichtmasten langs sportvelden is een activiteit die alleen mogelijk is als de nieuw te plaatsen ledarmaturen niet leiden tot een overbelasting van de lichtmast. Om dit vast te stellen dient een inspectie op elke om te bouwen lichtmast uitgevoerd te worden. Het is belangrijk om het inspectie- meetbedrijf te voorzien van alle beschikbare beheerinformatie over de lichtmast. Daarnaast dient duidelijk te zijn welke ledarmaturen geplaats worden tijdens de ombouw. Dit betreft het merk, type, stand van de armatuur en het wel of niet toepassen van lichttechnische afschermingen (voorkomen lichthinder).
Alleen als duidelijk is dat de bestaande lichtmasten omgebouwd kunnen worden kan met zekerheid vastgesteld worden dat de kans op het falen van de lichtmast over tijd onder normale omstandigheden niet of nauwelijks aanwezig is.
Daarnaast is het dringend advies om bestaande lichtmasten frequent te laten inspecteren op een aantal controlepunten. Deze inspecties kunnen uitgevoerd worden tijdens het uitvoeren van preventief onderhoud aan de ledarmaturen. Ook dienen lichtmasten geïnspecteerd te worden voorafgaand aan elke modificatie. Te denken is aan het aanbrengen van externe lichthinderafschermingen op ledarmaturen, het bijplaatsen van armaturen, het maken van gaten in de masten en/of het ophangen van extra materialen aan lichtmasten (bijvoorbeeld een camera, klok of scorebord).
Om verenigingen, beheerders en installateurs te helpen met de noodzakelijk uit te voeren inspecties heeft de NSVV een kennisdocument ‘Kwaliteit lichtmasten – Ombouw naar ledarmaturen’ gepubliceerd. In de publicatie worden handvatten gegeven voor het (laten) controleren van bestaande lichtmasten langs het sportveld en wat er nodig is om een verantwoorde ombouw van schijnwerpers naar ledarmaturen mogelijk te maken. Als u vragen heeft over het wat, hoe, wanneer, hoe vaak en overige zaken adviseer ik u om contact op te nemen met een van de in deze publicatie opgenomen bedrijven/installateurs.
“Heb het genoegen om al vele jaren met Toine te mogen werken, eerst als leverancier en momenteel als collega. Toine is altijd bereid om zijn ruime ervaring en kennis te delen en samen te zoeken naar de beste oplossing. Door dit en zijn enthousiasme voor openbare verlichting systemen is het erg leerzaam en inspirerend om met Toine te werken!”
In 2023 start de OVL 10 Daagse op 9 maart. De inhoud is weer geupgrade. Zo starten we direct in het Light Application Centre om direct het effect van licht en zien te ervaren. Daarnaast is Ed Jans toegevoegd aan het docentencorps om Smart Lighting Techniek en Praktijk vorm te geven en gaan we de laatste dag op excursie naar een zeer interessante locatie!
Kom ook naar deze hoogwaardige en volledige Openbare Verlichtings Opleiding. Of je nu 20 jaar ervaring hebt of net begint, je zal er altijd van leren zodat je beter werk kunt leveren.
De OVL 10 daagse van 2022 is voor de tweede keer succesvol afgerond. Dit jaar hebben 13 deelnemers het Certificaat ontvangen. Na 10 dagen opleiding zijn zij beter in staat om de juiste keuzes te maken en hebben ze voldoende opleiding gehad om hun werk in de openbare verlichting beter te doen!
Recent is uit onderzoek gebleken dat 12 verkeersdoden in 2018 gevallen zijn op een zebrapad (bron: SWOV). Jaarlijks worden 10 tot 15 aanrijdingen geregistreerd. Het is niet altijd duidelijk waardoor deze ongevallen ontstaan zijn en of dat deze aanrijdingen plaatsgevonden hebben in daglicht of gedurende duisternis. Feit is dat in veel gevallen de combinatie van slechte zichtbaarheid van het zebrapad (overdag en gedurende duisternis), gedrag van de weggebruikers, weersomstandigheden en een mogelijk onterecht gevoel van veiligheid van de voetgangers reden zijn voor de ongevallen.
Goede verlichting draagt bij aan de veiligheid bij duisternis Omdat in veel gevallen een slechte openbare verlichting, of het ontbreken daarvan, genoemd wordt als mogelijke reden voor het ongeval wil de Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde (NSVV) het belang van een goede verlichting op zebrapaden benadrukken. In de meeste gevallen wordt gedacht dat een standaard straatverlichting voldoende licht geeft om zebrapaden waar te kunnen nemen en dus ook de daarop aanwezige voetgangers. Niets is echter minder waar. Zebrapaden verdienen meer aandacht als geheel en dienen als bijzondere locatie (conflictgebied) verlicht te worden gedurende duisternis. Deze stelling heeft overigens ook in diverse landen om ons heen geleid tot het opstellen van specifieke eisen op zebrapaden die van toepassing zijn ook als er al een standaard verlichtingsinstallatie aanwezig is.
De stelling van de NSVV is dan ook dat, los van alle overige zaken (inrichting, snelheid beperkende maatregelen, bebording e.d.) zebrapaden goed verlicht dienen te worden zodat het zebrapad en de daarop aanwezige voetgangers goed zichtbaar zijn voor bestuurders. De aanwezigheid van een standaard openbare verlichting geeft in veel gevallen onvoldoende garantie voor een goede verlichting van het zebrapad!
Nieuw NSVV Technisch Dossier Vanwege deze reden heeft het Kernteam Outdoor van NSVV aanbevelingen opgesteld hoe verlichting op voetpaden ontworpen en gerealiseerd dient te worden. Dat heeft geresulteerd in dit Technisch Dossier: Veilig oversteken op het zebrapad. Dit document is gratis te downloaden in de publicatieshop van de NSVV.
Steeds vaker wordt ik geconfronteerd met discussies over de nut en noodzaak van Fabrieks Afname Testen (FAT) die we houden voor de levering van lichtmasten, led armaturen etc. Veelal wordt het argument gebruikt dat producten die voorzien zijn van een CE-markering “gegarandeerde kwaliteit” zijn en het bijwonen van een FAT niet nodig is. In dit artikel licht ik het voeren van een CE-markering toe, beschrijf ik de nut en noodzaak van keurmerken en onderschrijf ik de noodzaak voor het bijwonen van FAT’s.
Alleen door kwaliteit te controleren weten we echt zeker dat onze producten voldoen aan de verwachting.
Aantoonbare kwaliteit
Het Bouwbesluit en de Laagspanningsrichtlijn zijn wetten waarin de veiligheid van bouwwerken en elektrisch materiaal vastgelegd is met als doel veilige bouwwerken en installaties te realiseren. Om dit mogelijk te maken worden in de Bouwbesluit algemene eisen opgenomen voor bouwwerken, dus ook voor masten (geen lichtmasten). In gevallen dat producten een eigen productnorm hebben wordt verwezen naar betreffende norm. Voorbeelden hiervan is de verwijzing naar de NEN-EN 40 voor lichtmasten en de NEN1010 voor de aanleg van elektrische installaties. Daarnaast is de Laagspanningsrichtlijn van toepassing op elektrische systemen zoals led armaturen. In specifieke productnormen worden daarnaast specifieke eisen opgenomen in relatie tot het voeren van een CE-markering. Belangrijk hierbij is te weten dat dat het voeren van een CE-markering geenkeurmerk is waardoor de kwaliteit geborgd is.
De procedures voor het aanbrengen van de CE-markering zijn gebaseerd op een EU-besluit (1992) waarbij het vrij verkeer van personen (Schengenakkoorden) en goederen wordt nagestreefd. Tevens was het doel om de verschillende nationale eisen die tot dat moment van kracht waren op Europees niveau vast te stellen voor diverse producten.
Met het aanbrengen van de CE-markering geeft de fabrikant aan dat het product aan alle van toepassing zijnde Europese regels (bv NEN-EN 40) voldoet en dat de conformiteits- of overeenstemmingsprocedures zijn voltooid. In veel gevallen dient de fabrikant een conformiteitverklaring op te stellen waarin de producent of importeur verplicht is om aan te geven dat het product voldoet aan alle van toepassing zijnde Europese richtlijnen. Daarnaast is de producent of importeur verplicht aansprakelijkheid te accepteren voor zijn product.
Let wel voornoemde conformiteitverklaring is grotendeels zelfcertificering. Dit houdt in dat de fabrikant of importeur eventueel benodigde metingen en onderzoeken zelf uit moet voeren of ervoor mag kiezen deze metingen uit te besteden bij een instituut naar zijn keuze. Er is dus geen enkele vorm van onafhankelijke controle en verificatie uitgevoerd op het betreffende product.
Met andere woorden het voeren van een CE-markering is geen garantie dat betreffend product aantoonbaar voldoet aan wetgeving, normen en richtlijnen! In principe kan een fabrikant een CE-markering voeren op producten die niet voldoen aan welke eisen dan ook. Alleen als een fabrikant het product laat keuren door de overheid aangemelde instantie (notified body) kan aangetoond worden dat aan alle eisen voldaan wordt zoals opgenomen in de normbladen. Na een akkoord door de notified body kan een keurmerk zoals bijvoorbeeld KEMA of ENEC gevoerd worden (elektrische producten/laagspanningsrichtlijn).
De praktijk
In de praktijk blijkt dat het laten keuren van producten, zoals led armaturen lastig is. Het feit dat elke drie maanden nieuwe generaties led’s en lenzen uitkomen en er sprake is van bijzonder veel uitvoeringen van led drivers, overspanningsfilters en aantallen leds zijn maken het keuren van armaturen kostbaar en tijdrovend.
FAT led armaturen
Daarnaast is de eis dat elke mogelijke configuratie (of familie) gekeurd moet worden lastig omdat na goedkeuring van een configuratie elke modificatie aan deze configuratie opnieuw gevalideerd dient te worden door de notified body. Zelfs het veranderen van bijvoorbeeld het type kroonsteentje of een draadje in de armatuur leidt al tot herkeuring! Wat echter ook voorkomt is dat bedrading ander gelegd wordt of zelfs ontbreekt in de armatuur (bezuiniging?) In het eerste geval mogelijk een vergefelijke zonde die snel te herstellen is. In het ander geval een mogelijk levensbedreigende situatie tijdens onderhoud.
Het komt dan ook regelmatig voor dat tijdens de FAT blijkt dat de verkooporganisaties van led armaturen geconfronteerd worden met continu veranderende producten en montagewijzen en de hierdoor veranderende kwaliteit. In gevallen wordt dus afgeweken van de goedgekeurde uitvoering van het product en kan heel zwart-wit gesteld ontstaat hierdoor een “economisch delict” doordat het keurmerk (KEMA of ENEC) onterecht gevoerd wordt.
FAT
In de praktijk worden op basis van ervaring en kennis van de normen controles uitgevoerd op de kwaliteit van de af te nemen lichtmasten en led armaturen. In beginsel is de organisatie van de FAT een “verplichting” van de aannemer van het werk in samenwerking met de fabrikant. Tijdens de FAT word door de fabrikant aangetoond dat de te leveren producten voldoen aan wetgeving, normen en gestelde technische (contract)eisen. Dit kan inhouden dat bijvoorbeeld controles uitgevoerd worden op coating, montage voorzieningen, bedrading, componenten, elektrische klasse, hoeveelheid uitgestraald licht, lichtkleur, vermogen enz. Helaas blijkt in de praktijk dat zeer regelmatig afwijking in de kwaliteit aangetroffen worden van uiteenlopende aard.
Na vastlegging van de afwijking worden alle bevindingen hersteld door de fabrikant en/of in voorkomende gevallen opnieuw voor keuring aangeboden bij de notified body.
Controle laagdikte zink volgens NEN-EN-ISO 1461
Werkwijze
Omdat kwaliteit van producten belangrijk is in relatie tot betrouwbaarheid, beschikbaarheid en vooral ook veiligheid (verkeerskundig en elektrotechnisch) wordt gesteld dat alleen producten die voorzien zijn van een keurmerk ingekocht en toegepast kunnen worden. Echter de controles die steekproefsgewijs uitgevoerd worden door notified body’s op producten van fabrikanten zorgen niet voor een constante kwaliteit van producten. Vanwege deze reden worden op basis van ervaringen FAT’s uitgevoerd (risico gestuurd toetsen). Helaas blijkt tot aan dit moment dat ik zeer regelmatig tegen zaken aanloop die gelukkig in de meeste gevallen snel te herstellen zijn. Het opnieuw ter keuring aanbieden komt op dit moment zelden voor.
Omdat de FAT uitgevoerd voordat materialen op transport gaan en gemonteerd worden zijn eventuele herstelkosten aanzienlijk lager dan dat afwijkingen tijdens de uitvoering aan het licht komen of in gevallen zelfs na oplevering. Met name Het herstellen van afwijkingen in armaturen na plaatsing is zeer kostbaar vanwege het ontstaan van economische hinder, verkeersmaatregelen en het gebruik van hoogwerkers.
In veel gevallen wordt een slechte openbare verlichting, of het ontbreken daarvan, genoemd als mogelijke reden voor ongevallen op zebrapaden. Jaarlijks worden 10 tot 15 aanrijdingen geregistreerd. Recent is uit onderzoek gebleken dat 12 verkeersdoden in 2018 gevallen zijn op een zebrapad (bron: SWOV).
De Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde (NSVV) benadrukt het belang van een goede verlichting op zebrapaden in het persbericht ‘Zebrapaden veiliger door beter licht’ d.d. 3 februari 2020.
Op korte termijn gaat de NSVV aanbevelingen opstellen hoe verlichting op voetpaden ontworpen en gerealiseerd dient te worden. Tot die tijd werkt Toine Adams Advies alvast aan een advies richting beheerders van de openbare ruimte (oa. gemeenten) om inzicht te geven in waar verlichting van zebrapaden aan moet voldoen en waar men op moet letten. Binnenkort meer informatie hierover. Houd ook de website nsvv.nl in de gaten.
